Το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας

Το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας | Στέφαν Τσβάιχ
Das Geheimnis des kunstlerischen Schaffens, Stefan Zweig

Οι καλλιτέχνες, οι ποιητές, οι ζωγράφοι, οι μουσικοί, όταν δημιουργούν δεν είναι σε θέση να παρατηρήσουν το πώς δημιουργούν και είναι ακόμη λιγότερο ικανοί να μας το εξηγήσουν κατόπιν. Αποτελούν μέτριους και δίχως πρακτική αξία μάρτυρες της προσωπικής τους διαδικασίας δημιουργίας - κι εμείς [..] θα διαπράτταμε σφάλμα αν αρκούμασταν τυφλά στη μαρτυρία τους [..] Το πραγματικά δημιουργικό στοιχείο του οράματος δηλαδή, είναι αόρατο. Ζούμε όμως σε έναν γήινο κόσμο, είμαστε ανθρώπινα όντα και δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τα πράγματα παρά μόνο με τις αισθήσεις μας. [..] Για να εγκαταλείψει λοιπόν την ψυχή του καλλιτέχνη και να μπει στη ζωή μας, η έμπνευση πρέπει κάθε φορά να περιβληθεί μια γήινη μορφή, χάρη στην οποία να μπορούμε να την αντιληφθούμε οπτικά ή ακουστικά.

Η διαδικασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας [..] δεν συνίσταται, επομένως, καθαρά και μόνο στην έμπνευση, δεν περιορίζεται σε ό,τι διαδραματίζεται πίσω από τα τείχη του μυαλού ή μέσα στον αμφιβληστροειδή του ματιού, αλλά είναι μια πράξη μετάφρασης που επιτρέπει το πέρασμα από τον κόσμο του πνεύματος στον κόσμο των αισθήσεων, από το όραμα στην πραγματικότητα. Και αφού τούτη η πράξη, όπως μόλις απέδειξα, συντελείται κυρίως επί ενός αισθητού υλικού, αφήνει – για αυτόν ακριβώς το λόγο- υλικά ίχνη, που καλύπτουν την ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του αβέβαιου οράματος και της οριστικής ολοκλήρωσης. Εννοώ, φυσικά, τα προπαρασκευαστικά έργα, τις σπουδές των μουσικών ή των ζωγράφων, τις διαδοχικές παραλλαγές που γράφουν οι ποιητές, τα χειρόγραφα, όλα αυτά τα διαθέσιμα υλικά που προέρχονται από το εργαστήρι του καλλιτέχνη. Και ακριβώς επειδή αυτά τα τεκμήρια που αφήνει πίσω του ο καλλιτέχνης είναι βουβοί μάρτυρες, είναι και οι πιο αντικειμενικοί, οι μόνοι στους οποίους μπορούμε να βασιστούμε, να νιώσουμε αυτό που αισθάνθηκε ο καλλιτέχνης. Για να καταλάβουμε πραγματικά τις προθέσεις του, πρέπει ν’ αντιληφθούμε ποια ήταν τα εμπόδια με τα οποία ήρθε αντιμέτωπος καθώς πάσχιζε να τις υλοποιήσει. Πρέπει να ανασυνθέσουμε την ψυχή του στη ψυχή μας –η πραγματική απόλαυση δεν είναι απλή πρόσληψη και μόνο, είναι μια εσωτερική συμμετοχή στο έργο.

Με τις σκέψεις αυτές θέλησα να δείξω πως εάν καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, είναι ως έναν βαθμό εφικτό, ακόμη αν οι ίδιοι δεν δημιουργούμε, να βρεθούμε στη θέση του καλλιτέχνη την ώρα της δημιουργίας και να μοιραστούμε μαζί του όλες εκείνες τις εντάσεις και τις περιπέτειες που συνοδεύουν ένα έργο από την πρώτη στιγμή της γένεσής του ως την ολοκλήρωσή του.